Page 85 - ปุ๋ยอินทรีย์และการใช้ประโยชน์ในประเทศไทย

ห้องสมุดกรมพัฒนาที่ดิน
74

สภาพแวดล้อมในกองปุ๋ยหมักเป็นปัจจัยส่าคัญในการควบคุมกิจกรรมของจุลินทรีย์ที่มีผลต่อการอัตราการย่อย

สลายของวัสดุ ส่าหรับปัจจัยของสภาพแวดล้อมดังกล่าวที่มีผลต่อคุณภาพและช่วงเวลาการย่อยสลายวัสดุ
เศษพืชในการผลิตปุ๋ยหมักสามารถแบ่งออกได้ดั้งนี้ คือ

3.1 ลักษณะของเศษวัสดุ

ขนาดของเศษวัสดุ พบว่า การน่ามาท่าปุ๋ยหมักจะมีผลต่อการอุ้มน้่า ความพรุนและการถ่ายเท
อากาศ กล่าวคือ วัสดุขนาดใหญ่มีความพรุนสูงและการถ่ายเทอากาศดีกว่ากองวัสดุขนาดเล็กอย่างไรก็ตาม

เนื่องจากกิจกรรมจุลินทรีย์ในการสลายตัวของวัสดุแบบใช้อากาศจะเกิดตามผิวของเศษวัสดุ ซึ่งวัสดุขนาดเล็ก
มีการผสมคลุกเคล้าท่าได้ทั่วถึงและมีพื้นที่ผิวสัมผัสมากกว่า ดังนั้นวัสดุขนาดเล็กจึงมีการย่อยสลายในการ

กองเร็วขึ้น แต่ระหว่างการหมักวัสดุขนาดเล็กอาจเกิดการอัดตัวของวัสดุการถ่ายเทอากาศช้าลง ท่าให้
อากาศในกองปุ๋ยหมักไม่เพียงพอกับความต้องการของจุลินทรีย์ จึงท่าให้กระบวนการย่อยสลายวัสดุเศษพืช

ของจุลินทรีย์ภายในกองปุ๋ยหมักช้าลง ส่าหรับแนวทางแก้ไขสามารถท่าได้โดยให้เติมวัสดุที่หยาบ เช่น ขี้เลื่อย

ฟางข้าวหรือแกลบดิบ ส่าหรับวัสดุที่มีขนาดใหญ่ ได้แก่ ฟางข้าว ทลายปาล์ม และผักตบชวา ที่มีพื้นที่
ผิวสัมผัสน้อย ท่าให้การผสมคลุกเคล้าไม่ทั่วถึงและปฏิบัติค่อนข้างล่าบาก ส่าหรับแนวทางแก้ไขสามารถท่า

ได้โดยการกองเศษวัสดุเป็นชั้นๆ เพื่อเพิ่มโอกาสให้จุลินทรีย์สามารถสัมผัสกับเศษวัสดุได้เพิ่มขึ้น เมื่อถึงเวลา

กลับกองปุ๋ยหมักก็จะช่วยผสมคลุกเคล้าให้เข้ากันดีขึ้น ด้วยเหตุนี้จึงมีการแนะน่าว่าการใช้ขนาดวัสดุที่มี
เส้นผ่าศูนย์กลาง 3 – 50 มิลลิเมตร กองให้มีช่องอากาศ 32 – 38 เปอร์เซ็นต์ และมีความชื้น 52 – 60

เปอร์เซ็นต์ จะเป็นสภาพที่เหมาะส่าหรับการย่อยสลายตัวของวัสดุแบบใช้อากาศ ส่าหรับปริมาณช่องอากาศ
อิสระในกองวัสดุ อาจค่านวณจากความหนาแน่นรวม (bulk density, BD) และความถ่วงจ่าเพาะ (specific

gravity, SG) ของวัสดุที่ใช้ ดังนี้
ปริมาณช่องอากาศ = 100(1 –BD/SG) x มวลแห้ง

โดยทั่วไปเศษวัสดุที่น่ามาท่าปุ๋ยหมักมีลักษณะที่แห้ง เนื่องจากสะดวกในการกองและควบคุม

สภาพแวดล้อมในกองปุ๋ยในด้านความชื้นและการระบายอากาศ บางกรณีอาจใช้เศษวัสดุสดแต่ต้อง
ระมัดระวังเกี่ยวกับปริมาณน้่าที่มากและการระบายอากาศไม่ดี เพราะอาจก่อให้เกิดกระบวนการเน่าเสียใน

กองปุ๋ยได้ เช่น การน่าผักตบชวามาท่าปุ๋ยหมัก ควรน่าผักตบชวามาตากแดดประมาณ 2 – 3 วัน เพื่อให้น้่า
ระเหยออกจากวัสดุหรือน่าวัสดุอื่น เช่น ฟางข้าวมาผสมในระหว่างการท่าปุ๋ยหมัก เพื่อเป็นการลดความชื้นใน

กองปุ๋ยหมัก (ส่านักเทคโนโลยีชีวภาพทางดิน, 2551; ยงยุทธและคณะ,2551)

3.2 องค์ประกอบทางเคมีของเศษวัสดุ
สารประกอบคาร์บอนและไนโตรเจนของเศษวัสดุเป็นสารที่จ่าเป็นต่อการเจริญของจุลินทรีย์ โดย

จุลินทรีย์จะย่อยสลายสารอินทรีย์คาร์บอนจนกระทั่งได้โมเลกุลเล็กและน่าเข้าในเซลล์ เพื่อใช้เป็นแหล่งของ
พลังงานและแหล่งของคาร์บอนที่จุลินทรีย์ใช้เป็นหลักในการเจริญเติบโต ส่าหรับสารประกอบไนโตรเจนจะ

ถูกย่อยสลายเช่นกัน และเซลล์จุลินทรีย์จะน่าไปใช้เป็นแหล่งไนโตรเจน เพื่อสร้างส่วนประกอบของเซลล์ที่

ส่วนใหญ่เป็นโปรตีนและกรดนิวคลีอิคซึ่งมีไนโตรเจนเป็นองค์ประกอบ โดยปกติเซลล์ของจุลินทรีย์มีค่า
อัตราส่วนของสารประกอบคาร์บอนต่อไนโตรเจน (C/N ratio) ประมาณ 10 – 15 ซึ่งหมายความว่าการที่

จุลินทรีย์ดูดสารอินทรีย์คาร์บอนเข้าไปใช้ในเซลล์ 10 – 15 หน่วย จ่าเป็นต้องดูดสารประกอบไนโตรเจนเข้า