Page 61 - คู่มือการวิเคราะห์ดินทางเคมีเพื่อประเมินความอุดมสมบูรณ์ของดิน

ห้องสมุดกรมพัฒนาที่ดิน
53

4.3 ปริมำณฟอสฟอรัสที่เป็นประโยชน์ (available phosphorus)

ฟอสฟอรัสเป็นธาตุอาหารหลักที่พืชต้องการเป็นปริมาณมากธาตุหนึ่ง ที่มีความส าคัญและมี
บทบาทต่อการเจริญเติบโต ความแข็งแรงของพืชทั้งส่วนประกอบของต้นและการแพร่กระจายของ

ราก การออกดอกผลและรวมถึงการสร้างเมล็ด ถ้าพืชได้รับฟอสฟอรัสในปริมาณไม่เพียงพอในช่วงใด
ช่วงหนึ่งของอายุพืช พืชจะแสดงอาการ ซึ่งการแสดงอาการขาดแคลนนั้นขึ้นอยู่กับชนิดของพืช
ส าหรับฟอสฟอรัสในดินสามารถแบ่งออกได้ 2 รูป คือ

1) อินทรีย์ฟอสฟอรัส หมายถึง ฟอสฟอรัสที่อยู่ในส่วนประกอบของอินทรียวัตถุ ฟอสฟอรัส
ในรูปนี้จะเป็นประโยชน์ต่อพืช เมื่ออินทรียวัตถุในดินถูกย่อยสลายโดยกิจกรรมของจุลินทรีย์ดิน

2) อนินทรีย์ฟอสฟอรัส หมายถึง ฟอสฟอรัสที่อยู่ในรูปของสารประกอบของแคลเซียม (Ca)

อะลูมินัม (Al) เหล็ก (Fe) และพวกออกไซด์ของเหล็กและอะลูมินัม ได้แก่ แคลเซียมฟอสเฟต (Ca-P)
อะลูมินัมฟอสเฟต (Al-P) เหล็กฟอสเฟต (Fe-P) และ occluded-P ซึ่งฟอสเฟตรูปต่างๆเหล่านี้มี
บทบาทส าคัญต่อปริมาณฟอสฟอรัสที่เป็นประโยชน์ต่อพืช เพราะในการสกัดฟอสฟอรัสโดยน้ ายาชนิด
ต่างๆนั้น ส่วนใหญ่จะสกัดอนินทรีย์ฟอสฟอรัสรูปต่างๆดังกล่าวออกมา ซึ่งปริมาณที่สกัดได้จะมาก

หรือน้อยขึ้นอยู่กับปริมาณของรูปอนินทรีย์ฟอสฟอรัสในดินนั้นๆ และปริมาณที่ละลายได้ของรูป
เหล่านั้นในน้ ายาสกัดชนิดต่างๆ

รูปของอนินทรีย์ฟอสฟอรัสดังกล่าวจะปรากฏในดินมากน้อยต่างกัน ขึ้นอยู่กับวัตถุต้นก าเนิด
ดิน อัตราการสลายตัวของอินทรียวัตถุในดิน ชนิดและปริมาณของแร่ในดิน ปริมาณอินทรียวัตถุ ความ
เป็นกรดเป็นด่างของดิน (pH) การจัดการดินและการใช้ปุ๋ยในดินนั้น โดยทั่วไปพบว่าดินที่มีปฏิกิริยา

เป็นกรดปานกลางหรือกรดอ่อนจะพบเหล็กและแคลเซียมฟอสเฟตเป็นส่วนใหญ่ ในดินที่มีปฏิกิริยา
เป็นกลางหรือเป็นด่าง ฟอสฟอรัสส่วนใหญ่จะอยู่ในรูปของแคลเซียมฟอสเฟต ในดินที่เกิดจากเถ้า
ภูเขาไฟ (volcanic tuff) ฟอสฟอรัสส่วนใหญ่จะอยู่ในรูปของอะลูมินัมและเหล็กฟอสเฟต

ฟอสฟอรัสที่พบในพืชเกือบทั้งหมดมาจากดิน ในดินมีฟอสฟอรัสต่ ามาก เมื่อเทียบกับ
ไนโตรเจนและโพแทสเซียม โดยเฉลี่ยแล้วในดินมีฟอสฟอรัสเพียงร้อยละ 0.05 ในขณะที่มีไนโตรเจน

ร้อยละ 0.14 และโพแทสเซียมร้อยละ 0.83 (ชัยฤกษ์, 2536) ปริมาณฟอสฟอรัสในดินแตกต่างกันไป
ตามชนิดของวัตถุต้นก าเนิดดิน ความมากน้อยของการชะล้างและการใช้ประโยชน์ที่ดิน ดินเนื้อ
ละเอียดจะมีฟอสฟอรัสมากกว่าดินเนื้อหยาบ ดินที่ถูกใช้มานานหรือถูกชะล้างมากกว่า จะมี

ฟอสฟอรัสน้อยกว่าดินที่เปิดป่าใหม่ ฟอสฟอรัสในสารละลายดินเป็นแอนไอออนของกรดออโท
ฟอสฟอริก (H3PO3) รูปที่เป็นประโยชน์ต่อพืชจึงมีได้สามแบบขึ้นอยู่กับพีเอช (pH) ของสารละลายดิน
-
เมื่อพีเอชของดินต่ ากว่า 6.8 รูปที่เป็นประโยชน์และมีอยู่มากคือ H2PO4 ซึ่งพืชจะดูดไปใช้ได้ง่ายที่สุด
2-
ถ้าพีเอชอยู่ระหว่าง 6.8-7.2 จะอยู่ในรูป HPO4 มากซึ่งพืชดูดได้ช้ากว่ารูปแรกมาก และถ้าพีเอชสูง
3-
กว่า 8.2 จะอยู่ในรูป PO4 เป็นส่วนใหญ่พืชจะดูดใช้ได้ยากมาก (ยงยุทธ, 2546)

ปัจจัยที่ควบคุมความเป็นประโยชน์ของฟอสฟอรัสในดิน (คณาจารย์ภาควิชาปฐพีวิทยา,
2548)

(1) ชนิดของสารอนินทรีย์ฟอสฟอรัส
ชนิดของสารอนินทรีย์ฟอสฟอรัส มีความสามารถในการละลายหรือการปลดปล่อย
ไอออนฟอสเฟตออกมาสู่สารละลายดินได้ต่างกัน แบ่งได้ 3 พวก คือ