Page 17 - หลักการจัดระบบอนุรักษ์ดินและน้ำในเขตพัฒนาที่ดิน

12

3. การกําหนดชั้นคุณภาพลุมน้ําของประเทศไทย

3.1. นิยาม ความหมาย คําจํากัดความของคําที่เกี่ยวของกับลุมน้ํา

คําวา ลุมน้ํา ตรงกับคําภาษาอังกฤษ คือ Watershed หรือ Drainage หรือ Basin หรือ Catchment มี
ผูใหความหมายของคําวาลุมน้ํา และคําอื่นๆ ที่เกี่ยวของ ไวหลายทาน แตพอสรุปใหเขาใจไดงาย ๆ ดังนี้

ลุมน้ํา หมายถึง หนวยของพื้นที่หนึ่ง ที่เกี่ยวของกับการจัดการน้ําโดยเฉพาะ มีขนาดตามความ

ตองการของแตละบุคคลและประเภทของการศึกษา
ลุมน้ํา คือ หนวยพื้นที่หนึ่งที่ประกอบดวยทรัพยากรกายภาพ ทรัพยากรชีวภาพ ทรัพยากรที่มนุษย

สรางขึ้น (คุณคาการใชประโยชนของมนุษย) และทรัพยากรคุณภาพชีวิต (สังคมสิ่งแวดลอม) ระบบลุมน้ํา

ประกอบดวยทรัพยากรเหลานี้อยูรวมกันคละกันอยางกลมกลืนจนมีเอกลักษณและพฤติกรรมรวมกัน เปนลุม

น้ําที่มีลักษณะและแสดงบทบาทเฉพาะ จึงมักเรียกลุมน้ําเปนทรัพยากรลุมน้ํา หรือระบบทรัพยากร
พื้นที่ลุมน้ํา หมายถึง หนวยของพื้นที่ซึ่งลอมรอบดวยสันปนน้ํา (Boundary) เปนพื้นที่รับน้ําฝนของ

แมน้ําสายหลักในลุมน้ํานั้น ๆ เมื่อฝนตกลงมาในพื้นที่ลุมน้ําจะไหลออกสูลําธารสายยอย ๆ (Sub-order) แลว

รวมกันออกสูลําธารสายใหญ (Order) และรวมกันออกสูแมน้ําสายหลัก (Mainstream) จนไหลออกปากน้ํา
(Outlet) ในที่สุด

ตนน้ําลําธาร หมายถึง พื้นที่ตอนบนของลุมน้ําซึ่งเปนพื้นที่ที่มีความลาดชันไปจนถึงสันปนน้ํา เชน

ลุมน้ําเจาพระยา ซึ่งมีแมน้ําสายหลักคือ แมน้ําเจาพระยา ตนน้ําเจาพระยาก็คือ พื้นที่ตอนบน เชน บริเวณ

จังหวัดเชียงใหม ลําปาง แพร นาน เปนตน ซึ่งพื้นที่เหลานี้ ประกอบไปดวยลุมน้ํายอยขนาดเล็ก ซึ่งเปนพื้นที่
ตนน้ําลําธารที่รองรับน้ําฝน และปลดปลอยน้ําทาไหลรวมลงสูแมน้ําเจาพระยา

ตนน้ําลําธาร ในดานที่ตั้งของพื้นที่ พบวามติคณะรัฐมนตรี เรื่องการกําหนดชั้นคุณภาพลุมน้ําและ

ขอเสนอแนะมาตรการการใชที่ดินในเขตชั้นคุณภาพลุมน้ําตาง ๆ กําหนดใหสงวน รักษา และฟนฟูสภาพ
พื้นที่ชั้นคุณภาพลุมน้ําชั้นที่ 1 ของทุกลุมน้ําสําคัญไวเปนแหลงตนน้ํา ลําธารของประเทศ และกําหนดให

พื้นที่ชั้นคุณภาพลุมน้ําชั้นที่ 2 ของทุกลุมน้ําสําคัญเปนแหลงตนน้ํา ลําธารลําดับรองของประเทศ

ตนน้ําลําธาร ในดานอํานาจหนาที่ตามกฎหมาย พบวากรมปาไมมีอํานาจหนาที่ที่จะบริหาร จัดการ
และอนุรักษพื้นที่ตนน้ําลําธาร เฉพาะในพื้นที่ปาไมตามที่บัญญัติไวในพระราชบัญญัติปาไม พุทธศักราช

2484 พระราชบัญญัติปาสงวนแหงชาติ พ.ศ. 2507 พระราชบัญญัติอุทยานแหงชาติ พ.ศ. 2504 และ

พระราชบัญญัติสงวนและคุมครองสัตวปา พ.ศ. 2535
ดังนั้น ตนน้ําลําธาร ในที่นี้จึงหมายถึง พื้นที่ที่กําหนดไวเปนพื้นที่ลุมน้ําชั้นที่ 1 และพื้นที่ลุมน้ําชั้นที่

2 ที่อยูในเขตพื้นที่ปาไมตามบทบัญญัติของกฎหมายที่เกี่ยวของ

การจัดการลุมน้ํา หมายถึงการจัดการพื้นที่หนึ่งพื้นที่ใดที่มีขอบเขตที่แนชัด โดยมีวัตถุประสงค

เพื่อใหไดน้ําที่มีปริมาณเหมาะสม (Quantity) คุณภาพดี (Quality) และมีระยะเวลาการไหล (Timing) ตลอด
ทั้งปอยางสม่ําเสมอ รวมทั้งสามารถควบคุมเสถียรภาพของดินและการใชทรัพยากรอื่นๆ ในพื้นที่นั้นดวย