Page 18 - การประเมินคุณภาพดินเพื่อการเพิ่มประสิทธิภาพการจัดการพื้นที่ ทางการเกษตรที่มีอัตราการชะล้างพังทลายสูงโดยใช้เทคนิคนิวเคลียร์ จังหวัดกาญจนบุรี Assessing soil quality and enhance crop productivity through agriculture management using nuclear techniques in the area of erosion in Kanchanaburi province.

ห้องสมุดกรมพัฒนาที่ดิน

12

2. การประเมินคุณภาพของดินและการสูญเสียหนาดินในพื้นที่ลาดชันที่เสี่ยงตอการชะลางพังทลายของดิน
คุณภาพของดิน (Soil quality) หมายถึง ศักยภาพของดินแตละชนิด ที่มีผลตอการผลิตพืชและสัตว โดย
ใหความสําคัญตอสิ่งแวดลอม แหลงที่อยูอาศัยของสิ่งมีชีวิต และความปลอดภัยตอมนุษย โดยไมสงผลถึงการ

เสื่อมโทรมของดินและมลภาวะตอสภาพแวดลอม (ปทมา วิตยากร, 2547; Arshad and Martin, 2002;
Gregorich andActon, 1995; Karlen et al., 1997) เพราะฉะนั้น คุณภาพของดิน จึงเปนพื้นฐานที่สําคัญตอการ
เพาะปลูกพืชทุกชนิด รวมไปถึงการรักษาธาตุอาหารพืชใหคงอยูดินใหนานที่สุด คือหลักพิจารณาที่เกษตรกรและ
นักวิทยาศาสตรทางดินจําเปนตองเขาใจ และนําองคความรูและเทคโนโลยีการจัดการดินใหมีศักยภาพสูงเพียงพอ
ตอการทําเกษตรกรรม ตามหลักปฐพีวิทยา ความอุดมสมบูรณของดินเพื่อการใชประโยชนที่ดินทางการเกษตรจะ
ประกอบดวยองคประกอบที่แบงตามคุณสมบัติของดิน ประกอบดวย สมบัติทางกายภาพของดิน สมบัติทางเคมี
ของดิน และสมบัติทางชีวภาพของดิน เพราะฉะนั้นหลักสําคัญของการประเมินคุณภาพของดิน จึงตองพิจารณา
จากปจจัยที่สามารถสงผลตอการเจริญเติบโตของพืชไดอยางเดนชัดที่สุด ซึ่งโดยทั่วไปแลว การประเมินศักยภาพ
ของดินในการใหธาตุอาหารแกพืช ดวยการประเมินระดับธาตุอาหารพืชในดินโดยตรง จะเปนการประเมิน
สถานภาพหรือคุณสมบัติที่สงผลหรือเกี่ยวของกับความอุดมสมบูรณของดินไดอยางเดนชัดที่สุด ดังนั้นการ

ประเมินธาตุอาหารพืชในดิน โดยเฉพาะธาตุอาหารหลัก (ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส และโพแทสเซียม) และธาตุ
อาหารรอง (แคลเซียม แมกนีเซียม และกํามะถัน) ดวยวิธีการวิเคราะหตัวอยางดิน สามารถนํามาตีความถึง
ศักยภาพของดินในการใหธาตุอาหารพืช หรือปริมาณธาตุอาหารที่เพียงพอสําหรับพืชหนึ่ง ๆ ได (อรวรรณ,
2551) อยางไรก็ตาม พื้นที่สวนใหญ โดยเฉพาะพื้นที่ศึกษาในโครงการวิจัยนี้ จะมีลักษณะสภาพภูมิประเทศ หรือ
ความลาดเทที่ไมสม่ําเสมอ ดวยเหตุนี้ ปจจัยทางดานความสูงต่ําของพื้นที่จึงตองถูกพิจารณาในการประเมินดวย
เชนกัน
พื้นที่ลาดชัน คือ สภาพภูมิประเทศที่พบไดตามพื้นที่สูงของประเทศไทย ลักษณะทั่วไปจะเปนพื้นที่ภูเขา

หรือเทือกเขาสลับซ้ําซอนกันไป สงผลใหความลาดชันของพื้นที่มีชวงที่แตกตางกันไป ลักษณะและสมบัติของดินที่
พบไมแนนอน มีทั้งดินลึกและดินตื้น ลักษณะของเนื้อดินและความอุดมสมบูรณตามธรรมชาติแตกตางกันไป
แลวแตชนิดของหินตนกําเนิดในบริเวณนั้น มักมีเศษหิน กอนหิน หรือหินโผลกระจัดกระจายทั่วไป และเนื่องจาก
สภาพพื้นที่มีความลาดชันสูง ซึ่งถือวายากตอการจัดการดูแลรักษาสําหรับการเกษตร ปญหาของพื้นที่ลาดชัน มัก
เกิดจากการชะลางพังทลายสูญเสียหนาดินอยางรุนแรง การขาดแคลนน้ํา และบางพื้นที่อาจพบชั้นหินพื้นหรือ
เศษหินกระจัดกระจายอยูบริเวณหนาดิน เปนตน
จากขอมูลขางตน การประเมินคุณภาพของดินและการสูญเสียหนาดินในพื้นที่ลาดชันที่เสี่ยงตอการชะ
ลางพังทลายของดิน จึงมีหลักพิจารณาและกระบวนการตามขั้นตอน ดังนี้

2.1 การเก็บตัวอยางดินตามความลาดเทของพื้นที่ที่ไมสม่ําเสมอ
ความลาดเทหรือความลาดชันในพื้นที่เกษตรกรรม (Slope หรือ Slant) สงผลโดยตรงตอความยากงาย

ในการจัดการดิน น้ํา และธาตุอาหารพืช เนื่องจาก ความลาดเทจะสงอิทธิพลตอลักษณะและคุณสมบัติทาง
กายภาพของดิน อาทิ การเก็บกักน้ําของดิน การเคลื่อนที่ของน้ําในดิน การสะสมตะกอนดินหรือการสรางตัวของ
อนุภาคของดินที่ทําใหเกิดชั้นดิน และการสะสมของธาตุอาหารในดิน เปนตน คําจํากัดความของคําวาลาดเทหรือ
ความลาดชัน หมายถึง อัตราสวนของความตางในทางระดับระหวางจุดสองจุดกับระยะตามแนวนอนระหวางจุด
สองจุดนั้นมีความแตกตางกัน (ไพฑูรย, 2538)
เนื่องจากพื้นที่เกษตรกรรมในพื้นที่ที่มีความลาดชัน มักมีสภาพภูมิประเทศที่ไมสม่ําเสมอ สงผลให
คุณภาพของดิน สมบัติของดิน และความเสี่ยงตอการชะลางพังทลายของดินมีความแตกตางกันตามไปดวย ดังนั้น
การกําหนดจุดเก็บตัวอยางดินหรือการกําหนดจุดที่จะสํารวจตามสภาพภูมิประเทศ จึงมีความสําคัญและ

จําเปนตองใชหลักวิชาการในการวางแผนและดําเนินการ