Page 75 - คู่มือการวิเคราะห์ดินทางเคมีเพื่อประเมินความอุดมสมบูรณ์ของดิน

ห้องสมุดกรมพัฒนาที่ดิน
67

4.7 อัตรำร้อยละควำมอิ่มตัวเบส (% Base saturation)

อัตราร้อยละความอิ่มตัวเบส (%base saturation) หมายถึง สัดส่วนปริมาณเบสที่
แลกเปลี่ยนได้ต่อความจุแลกเปลี่ยนแคตไอออน หรือผลรวมของเบสที่แลกเปลี่ยนได้กับกรดที่สกัดได้

โดยทั่วไปมักแสดงเป็นอัตราร้อยละ (คณะกรรมการจัดท าพจนานุกรมปฐพีวิทยา, 2551) ค่านี้ได้มา
จากการค านวณ มีหน่วยเป็นร้อยละ(เปอร์เซ็นต์) ซึ่งปริมาณแคตไอออนสภาพเบส (basic cation) จะ
2+
2+
ปรากฏในดินตามล าดับความมากน้อย คือ ธาตุแคลเซียม (Ca ) แมกนีเซียม (Mg ) โพแทสเซียม
+
+
(K ) และโซเดียม (Na )
การหาอัตราร้อยละความอิ่มตัวเบสใช้วิธีค านวณจากผลรวมของปริมาณเบสที่แลกเปลี่ยนได้
หารด้วยค่าความจุแลกเปลี่ยนแคตไอออน (CEC) ของดิน ดังนี้

อัตราร้อยละความอิ่มตัวเบส = ผลรวมปริมาณเบสที่แลกเปลี่ยนได้ x 100
ความจุแลกเปลี่ยนแคตไอออน (CEC)

แต่การที่ค่า CEC มีได้หลายค่าขึ้นอยู่กับวิธีการหา ดังได้กล่าวถึงในหัวข้อของวิธีการวิเคราะห์
CEC ดังนั้นอัตราร้อยละความอิ่มตัวเบสจึงสามารถค านวณโดยการเทียบกับค่า CEC ที่ได้ คือ CEC by
sum และ effective CEC โดยที่
CEC by sum = ผลรวมของเบสที่แลกเปลี่ยนได้ + ปริมาณกรดที่แลกเปลี่ยนได้

(EA ที่สกัดด้วย BaCl2 pH 8.2)
Effective CEC = ผลรวมของเบสที่แลกเปลี่ยนได้ + อะลูมินัมที่แลกเปลี่ยนได้ ( 1 N KCl )

อัตราร้อยละความอิ่มตัวเบสจะมีความสัมพันธ์อยู่กับการก าเนิดดิน การพัฒนาของดิน ระดับ
ความอุดมสมบูรณ์ของดิน และการชะละลายแร่ธาตุอาหารลงสู่ชั้นล่าง ดินที่มีการชะละลายสูงจะมีค่า
อัตราร้อยละความอิ่มตัวเบสต่ า นอกจากนั้นยังมีความสัมพันธ์กับระดับพีเอชของดินด้วย กล่าวคือเมื่อ

ค่าพีเอชของดินสูงขึ้นอัตราร้อยละความอิ่มตัวเบสจะสูงขึ้น อัตราร้อยละความอิ่มตัวเบสจะมีค่ามาก
น้อยเท่าใดขึ้นอยู่กับชนิดและปริมาณของแร่ดินเหนียว วัตถุต้นก าเนิดดิน และปริมาณอินทรียวัตถุที่มี
อยู่ในดินนั้น ถ้าดินมีอัตราร้อยละความอิ่มตัวเบสสูง แสดงว่าดินนั้นย่อมมีโอกาสที่จะให้แร่ธาตุอาหาร

แก่พืชสูง ดินที่มีอัตราร้อยละความอิ่มตัวเบส เท่ากับ 80 % ก็หมายความว่าดินนี้มีปริมาณประจุบวก
ที่เป็นด่างอยู่สี่ส่วนในห้าส่วนของความจุแลกเปลี่ยนแคตไอออนของดินนั้น ดินที่มีอัตราร้อยละความ
อิ่มตัวเบสต่ าเท่าใด ดินก็ยิ่งมีความเป็นกรดมากขึ้นเท่านั้น เมื่อดินมีค่าอัตราร้อยละความอิ่มตัวเบส
เท่ากับ 100 ดินนั้นจะมีปฏิกิริยาเป็นกลางหรือเป็นด่างอย่างอ่อน ดังนั้นค่านี้จึงมีความเกี่ยวข้องกับ

ความอุดมสมบูรณ์ด้วยเหตุนี้

ในด้านการส ารวจและจ าแนกดินค่าอัตราร้อยละความอิ่มตัวเบส สามารถน าไปใช้ในการ
พิจารณาดินในลักษณะต่อไปนี้ (เอิบ, 2548)
(1) ใช้เป็นข้อมูลวินิจฉัยอัตราการชะละลายของดิน ค่านี้ของชั้นสะสม (ชั้น B) และตอนบน
ของชั้นวัตถุต้นก าเนิด (ชั้น C) จะใช้เป็นข้อวินิจฉัยว่าประจุบวกที่เป็นด่างได้ถูกเคลื่อนย้ายและแทนที่

ด้วยความเป็นกรดที่ถูกแทนที่ได้มากน้อยเพียงใด
(2) ชั้นดินจะต้องมีความอิ่มตัวเบสถึงร้อยละ 50 จึงจะเป็นชั้นดินบนวินิจฉัยมอลลิก เป็น
ลักษณะวินิจฉัยชั้นดินบนวินิจฉัยมอลลิก