Page 80 - คู่มือการวิเคราะห์ดินทางเคมีเพื่อประเมินความอุดมสมบูรณ์ของดิน

ห้องสมุดกรมพัฒนาที่ดิน
72

4.9 อะลูมินัมที่แลกเปลี่ยนได้ (exchangeable Aluminum)

อะลูมินัมในดินมีอยู่หลายรูปด้วยกัน (Jackson, 1961) และพบเสมอในรูปของกิบไซต์หรือ
ตกตะกอนในรูปของ Al(OH)3 ในสภาพความเป็นกรด อะลูมินัมเกิดขึ้นในรูปของสารประกอบ ซึ่งใน
3+
ดินที่มีปฏิกิริยาเป็นกรดจะมีอะลูมินัมที่ละลายอยู่ในรูป Al ซึ่งเป็นอันตรายต่อพืชหลายชนิดท าให้พืช
ชะงักการเจริญเติบโต และถ้ามีปริมาณอะลูมินัมมากอาจท าให้พืชถึงตายได้ แต่ถ้าปรับ pHของดินให้
สูงขึ้น การละลายของอะลูมินัมจะลดลง จากการทดลองของนักวิทยาศาสตร์หลายคนพบว่า เมื่อระดับ
pH ของดินเพิ่มขึ้น การละลายของอลูมินัมจะลดลงไม่ว่า pH ของดินจะสูงขึ้นเนื่องจากรีดักชันของดิน

โดยการใส่ปูนหรือการชะล้างดิน และถ้า pH ของดินมากกว่า 5.5 อลูมินัมจะตกตะกอนหมด

ดินกรดและดินกรดจัด ถ้าดินมีค่าความเป็นกรดเป็นด่าง (pH) ของดินต่ า ความเป็นพิษของ
อะลูมินัมจะมากเมื่อดินมีค่าพีเอชน้อยกว่า 5.0 แต่ปกติแล้วความเป็นพิษของอะลูมินัมจะไม่เกิดขึ้น
เมื่อดินมีค่าพีเอชมากกว่า 5.5 (kamprath และ Foy, 1971) แต่ส าหรับดินที่มีแร่ดินเหนียวเป็นเคโอลิ
ไนท์ (kaolinite) เป็นแร่หลักในดิน ความเป็นพิษของอะลูมินัมอาจเกิดขึ้นได้เหมือนกันที่ พีเอชของดิน

ที่ 5.5 ดังนั้นในกรณีนี้ในดินเปรี้ยวจัดภาคใต้จึงจ าเป็นต้องปรับระดับพีเอชของดินให้สูงกว่า 5.5 เพื่อ
ให้อะลูมินัมตกตะกอนให้หมด และไม่เป็นพิษต่อพืช เพราะว่าอะลูมินัมเพียง 1 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม
จะเป็นสาเหตุที่ท าให้พืชมีผลผลิตลดลง (Sanchez, 1976)

ส าหรับความส าคัญของอะลูมินัมในดิน สามารถพิจารณาจากค่าที่วิเคราะห์และค านวณได้ 2

ค่า คือ
(1) อะลูมินัมที่แลกเปลี่ยนได้ในดิน วิธีวิเคราะห์ที่นิยมใช้คือ การสกัดดินด้วยสารละลาย 1 N
KCl แล้ววิเคราะห์ด้วยสารละลายบัพเฟอร์อะลูมินอล (Aluminon) ซึ่งใช้วิธีการพัฒนาสีตามความ
เข้มข้นของปริมาณอะลูมินัมที่แลกเปลี่ยนได้ ความเป็นพิษของอะลูมินัมจะมีผลต่อการเจริญเติบโต
ของพืช พืชแต่ละชนิดสามารถทนต่ออะลูมินัมได้แตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับชนิดและพันธุ์พืช ปกติเรา

สามารถประเมินปริมาณอะลูมินัมในสารละลายดินได้โดยดูจากค่าพีเอชโดยเฉพาะในดินกรดและดิน
เปรี้ยวจัดที่มีอะลูมินัมเป็นสารประกอบอยู่มาก แต่ถ้ามีน้อยมากก็ไม่สามารถที่จะประเมินได้ ทั้งนี้ให้ดู
ในเบื้องต้นถ้าค่าพีเอชมากกว่า 5.5 จะบ่งชี้ว่าในดินนั้นมีปริมาณอะลูนัมอยู่น้อยมากหรือไม่มีเลย

เนื่องจากช่วงพีเอชดังกล่าวอะลูมินัมจะตกตะกอนดังที่กล่าวมาแล้ว ดังนั้นถ้าดินเป็นกรดเพิ่มขึ้น (pH
น้อยกว่า 5.5 ) และปริมาณอะลูมินัมที่แลกเปลี่ยนได้เพิ่มขึ้น เมื่อนั้นแม้พืชที่ทนต่ออะลูมินัมก็อาจจะ
แสดงอาการและได้รับผลกระทบ ซึ่งอาการเป็นพิษของอะลูมินัมจะพบที่ปลายใบแก่ มีสีเหลืองทองส้ม
ที่เส้นใบ ต่อมาจะมีจุดสีน้ าตาลเกิดขึ้น เป็นต้น

(2) ค่าความอิ่มตัวด้วยอะลูมินัมในดิน (Al-saturation) เป็นค่าที่บ่งบอกถึงสภาพปัญหาของ

อะลูมินัมต่อการเจริญเติบโตและการให้ผลผลิตของพืชในดินกรดได้เป็นอย่างดี กล่าวคือ ผลผลิตของ
พืชจะลดลงเมื่อเปอร์เซ็นต์การอิ่มตัวด้วยอะลูมินัมเพิ่มขึ้น ค่านี้สามารถค านวณได้จากสูตร ดังนี้

% Al-saturation = Exchangeable Al (1 N KCl) × 100
Effective CEC (ECEC)

ปกติค่าความอิ่มตัวด้วยอะลูมินัมในดิน (Al saturation) ถ้ามีค่ามากกว่าร้อยละ 60 จะเป็น
ตัวบ่งชี้ว่าความเป็นพิษที่เกิดขึ้นเป็นผลเนื่องมาจากอะลูมินัม ซึ่งจะส่งผลกระทบต่อการเจริญเติบโต

และผลผลิตของพืช ทั้งนี้ก็ขึ้นอยู่กับชนิดของพืชและลักษณะของดินด้วย