Page 59 - การประเมินความเหมาะสมของที่ดินสำหรับพืชเศรษฐกิจเพื่อวางแผนการใช้ที่ดินในการฟื้นฟูพื้นที่ลุ่มน้ำวิกฤต ลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำประแสร์

ห้องสมุดกรมพัฒนาที่ดิน
50

3.8 ลุ่มน้ าและพื้นที่ลุ่มน้ า
3.8.1 ลุํมน้ํา (watershed)
เกษม (2551) นิยามความหมายลุํมน้ําวํา เป็นพื้นที่หนํวยหนึ่งซึ่งครอบคลุมลําน้ําธรรมชาติ
เพื่อทําหน๎าที่รวบรวมน้ําให๎ไหลลงสูํแมํน้ําหนึ่ง พื้นที่ลุํมน้ําแตํละแหํงจะมีขนาดไมํแนํนอน ใช๎กับสภาพ

ภูมิศาสตร์ และวัตถุประสงค์ในการจัดแบํงพื้นที่เพื่อการบริหารจัดการ หรืออาจหมายถึงหนํวยพื้นที่ซึ่งทาง
กายภาพ มีรูปปิด มีขอบโดยรอบ ระบบทางน้ําโดยธรรมชาติจะไหลจากขอบเข๎าสูํตอนกลางซึ่งมีลําน้ําหลัก
รองรับ มีทิศทางการไหลออกสูํพื้นที่รับน้ําที่มีขนาดใหญํ เชํน มหาสมุทร ทะเล ทะเลสาบ หรือแมํน้ําสายหลัก
เป็นต๎น โดยขนาดของลุํมน้ําจะขึ้นกับความต๎องการแตํละบุคคล และประเภทการศึกษา ซึ่งภายในลําน้ํา

หนึ่งๆ จะประกอบด๎วยลุํมน้ําสาขามากกวําหนึ่งเสมอ เพราะลุํมน้ําเป็นระบบ หรือระบบสิ่งแวดล๎อม
นอกจากนี้ ได๎มีผู๎ให๎ความหมาย หรือคําจํากัดความของคําวํา ลุํมน้ํา ไว๎หลายแงํมุม
เชํน Webster Dictionary ให๎คําจํากัดความลุํมน้ํา วําคือพื้นที่ลาดชันจากเส๎นสันปันน้ําที่ปลํอยน้ําไหล
ลงสูํพื้นที่ระบายน้ํา ตั้งแตํสองหรือมากกวําขึ้นไป และจากในหนังสือ “SOILS” ปี 19 7 5

ให๎ความหมายวํา ลุํมน้ํา คือ พื้นที่เหนือจุดจุดหนึ่งบนลําธารที่มีการระบายน้ําให๎ผํานจุดนั้น
3.8.2 พื้นที่ลุํมน้ํา (watershed Area)
เป็นพื้นที่ซึ่งล๎อมรอบด๎วยสันปันน้ํา (divide) เป็นพื้นที่รับน้ําฝนของแมํน้ําสายหลัก

ในลุํมน้ํานั้นๆ เมื่อฝนตกลงมาในพื้นที่ลุํมน้ําจะไหลออกสูํลําธารสายยํอยๆ (suborder) แล๎วรวมกัน
ออกสูํลําธารสายใหญํ (order) และรวมกันออกสูํแมํน้ําสายหลัก (mainstream) จะไหลออกปากน้ํา
(outlet) ในที่สุด (คํารณ, 2552)
พื้นที่ลุํมน้ําหนึ่งๆ ประกอบด๎วยพื้นที่สูง (highland)/ ต๎นน้ํา (headwater) ที่เนิน
(upland) และที่ราบ (lowland) ความแตกตํางของสภาพภูมิประเทศเชํนนี้ จําเป็นต๎องมีการ

วางแผนการจัดการแบบผสมผสาน (integrated management) กลําวคือ เป็นการผสมผสานของ
หนํวยพื้นที่สูง เนิน และราบเข๎าด๎วยกัน (เกษม, 2551)
3.8.3 ลุํมน้ําวิกฤต (crisis watershed)

นัฐวุฒิ (2549) ได๎กลําวถึงวิกฤตการณ์ด๎านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล๎อม
ในประเทศไทยวํา ลุํมน้ําวิกฤต คือลุํมน้ําที่มีปัญหาด๎านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล๎อมและนับวัน
จะยิ่งทวีความรุนแรงมากขึ้น สํงผลกระทบทั้งโดยตรงและโดยอ๎อมตํอประชากร รวมถึงการพัฒนา
เศรษฐกิจและสังคมของพื้นที่ที่ครอบคลุมและใกล๎เคียง สามารถจําแนกได๎ดังนี้

1) วิกฤตเกี่ยวกับที่ดินและทรัพยากรดิน จากความจํากัดของที่ดิน
การเปลี่ยนแปลงสภาพการใช๎ที่ดิน การใช๎ที่ดินไมํเหมาะสมกับสมรรถนะของที่ดิน และการจัดระเบียบ
การใช๎ที่ดินที่ไมํถูกต๎องของผู๎ครองที่ดินสาเหตุตํางๆ เหลํานี้ล๎วนเป็นวิกฤตการณ์เกี่ยวกับที่ดิน และจะ
เป็นปัญหาของประเทศมากยิ่งขึ้นหากไมํมีมาตรการแก๎ไขที่ถูกต๎องเหมาะสม โดยวิกฤตการณ์เกี่ยวกับ

ที่ดิน ได๎แกํ ความจํากัดของจํานวนที่ดิน การเปลี่ยนสภาพการใช๎ที่ดิน การพัฒนาอุตสาหกรรมชุมชน
และสาธารณูปโภค การขาดกรรมสิทธิ์ถือครองที่ดิน ปัญหาการถือครองที่ดิน การเกิดภัยธรรมชาติ
แผํนดินทรุดตัว และดินขาดความอุดมสมบูรณ์ เป็นต๎น