Page 27 - แผนบริหารจัดการทรัพยากรดินปัญหาของประเทศไทยระยะ 20 ปี (พ.ศ.2561 - 2580)

ห้องสมุดกรมพัฒนาที่ดิน
6 แผนบริหารจัดการทรัพยากรดินปัญหาของประเทศไทย
ระยะ 20 ปี (พ.ศ.2561-2580)
(เพิ่มเติมเนื้อหา หน้าที่ 6)

1.6 นิยามและค าจ ากัดความ

การพัฒนาที่ดิน หมายความว่า การกระท าใดๆ ต่อดินหรือที่ดินเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพและ
คุณภาพของดินและที่ดิน หรือเพื่อเพิ่มผลผลิตทางการเกษตรให้สูงขึ้น และหมายความรวมถึงการ
ปรับปรุงดินหรือที่ดินที่ขาดความอุดมสมบูรณ์ตามธรรมชาติหรือขาดความอุดมสมบูรณ์เพราะการใช้

ประโยชน์ และการอนุรักษ์ดินและน้ าเพื่อรักษาดุลธรรมชาติหรือเพื่อความเหมาะสมในการใช้ที่ดินเพื่อ
เกษตรกรรม (พระราชบัญญัติพัฒนาที่ดิน พ.ศ. 2551) 7

การชะล้างพังทลายของดิน หมายความว่า ปรากฎการณ์ซึ่งที่ดินถูกชะล้างกัดเซาะพังทลาย
ด้วยพลังงานที่เกิดจากน้ า ลม หรือโดยเหตุอื่นใดท าให้เกิดการเสื่อมโทรม สูญเสียเนื้อดิน หรือความ

อุดมสมบูรณ์ของดิน (พระราชบัญญัติพัฒนาที่ดิน พ.ศ. 2551) กำรจ ำแนกสมรรถนะของที่ดิน เป็นการจ าแนกที่ดินออกเป็นชั้นๆ ตามความสามารถในการ
การอนุรักษ์ดินและน้ า หมายความว่า การกระท าใดๆ ที่มุ่งให้เกิดการระวังป้องกันรักษาดิน ผลิตและข้อจ ากัดในการใช้ประโยชน์ รวมทั้งการตอบสนองต่อการจัดการดิน (soil management)

และที่ดิน ไม่ให้เกิดความเสื่อมโทรม สูญเสีย รวมถึงการรักษา ปรับปรุง ความอุดมสมบูรณ์ของดิน เน้นหนักในด้านพืชที่ดอน (upland crops) โดยเฉพาะพืชไร่ที่ดอนและประโยชน์ด้านอื่นๆ ได้มีการ
และการรักษาน้ า ในดินหรือบนผิวดินให้คงอยู่เพื่อรักษาดุลธรรมชาติให้เหมาะสมในการใช้ประโยชน์ จ าแนกชั้นสมรรถนะที่ดิน (Land Capability Class) ออกเป็น 8 ชั้น (Classes) โดยเขียนสัญลักษณ์
ที่ดินในทางเกษตรกรรม (พระราชบัญญัติพัฒนาที่ดิน พ.ศ. 2551) แทนสมรรถนะที่ดินด้วยตัว U และใช้เลขโรมันแทนชั้นสมรรถนะที่ดิน มีตั้งแต่ U-I ถึง U-VIII ลักษณะ

กรมพัฒนาที่ดิน ตามกฎกระทรวงแบ่งส่วนราชการกรมพัฒนาที่ดิน กระทรวงเกษตรและ ของดินที่น ามาใช้วินิจฉัยสมรรถนะที่ดินจะเป็นลักษณะที่ถาวรหรือเปลี่ยนแปลงได้ยาก เช่น ความลาดชัน
สหกรณ์ พ.ศ. 2557 ได้ก าหนดกรมพัฒนาที่ดิน มีภารกิจเกี่ยวกับการก าหนดนโยบายและวางแผนการ ของภูมิประเทศ ความลึกของดิน แนวโน้มที่จะเกิดการชะล้างพังทลายของดินหรือหลักฐานในอดีต

ใช้ที่ดินในพื้นที่เกษตรกรรม การส ารวจและจ าแนกดิน การก าหนดบริเวณการใช้ที่ดิน การควบคุมการ เนื้อดิน โครงสร้าง ความสามารถในการอุ้มน้ าของดิน ความเค็ม สภาพกรดด่างของดิน การขาดน้ าใน
ใช้ที่ดินบริเวณที่มีการใช้หรือท าให้เกิดการปนเปื้อนของสารเคมีหรือวัตถุอื่นใด การอนุรักษ์ดินและน้ า ฤดูเพาะปลูก สภาพน้ าท่วม ความเปียกเกินพอของดิน การมีหินโผล่ที่ผิวหน้า ชนิดของแร่ดินเหนียว
6
การปรับปรุงบ ารุงดิน การผลิตแผนที่และท าส ามะโนที่ดิน การให้บริการและถ่ายทอดเทคโนโลยีด้าน โดยชั้นที่ I เป็นที่ดินที่เหมาะสมต่อการเกษตรมากที่สุด มีข้อจ ากัดน้อยหรือไม่มีเลย ชั้นที่ II ถึงชั้นที่
การพัฒนาที่ดินข้อมูลดินและการใช้ประโยชน์ที่ดินเพื่อเพิ่มผลผลิตทางการเกษตรและให้มีการใช้ VIII จะมีข้อจ ากัดการใช้ประโยชน์เพิ่มขึ้น ดินในชั้นสมรรถนะ U-I ถึง U-IV เท่านั้นที่เหมาะสมต่อการ

ประโยชน์ที่ดินอย่างยั่งยืน (กฎกระทรวงแบ่งส่วนราชการกรมพัฒนาที่ดิน กระทรวงเกษตรและ ปลูกพืชไร่หรือพืชที่ดอนได้ดี และให้ผลคุ้มค่าต่อการลงทุน ส่วนชั้น U-V ถึง U-VIII นั้น จะมีข้อจ ากัด
1.6 นิยำมและค ำจ ำกัดควำม เพิ่มขึ้นมากและเสี่ยงต่อการลงทุน ซึ่งสมควรใช้ประโยชน์ในด้านอื่นๆ มากกว่าในการปลูก พืชไร่หรือ
สหกรณ์ พ.ศ. 2557)
พืชที่ดอน (กองบริรักษ์ที่ดิน, 2506; สถิระ และคณะ, 2558)
ดินตำมควำมหมำยทำงปฐพีวิทยำธรรมชำติ (Pedology) หมายถึง เทหวัตถุธรรมชาติ
ดินตามความหมายทางปฐพีวิทยาธรรมชาติ (Pedology) หมายถึง ……………………............ กำรประเมินควำมเหมำะสมของดิน หมายถึง การประมาณศักยภาพหรือความเหมาะสม
ที่ปกคลุมผิวโลกอยู่บางๆ เกิดขึ้นจากผลของการแปรสภาพหรือผุพังของหินและแร่และอินทรียวัตถุ

ผสมคลุกเคล้ากัน เป็นการศึกษาเกี่ยวกับการก าเนิดดิน การจ าแนก การตรวจลักษณะดิน โดยเน้นดิน ของดินบริเวณใดบริเวณหนึ่ง เพื่อน าไปใช้ประโยชน์ส าหรับกิจกรรมประเภทใดประเภทหนึ่งหรือชนิด

ในสภาพเทหวัตถุธรรมชาติมากกว่าการใช้ดินเพื่อการปลูกพืช (สถิระ และคณะ, 2558) ใดชนิดหนึ่งให้เหมาะสม มีประสิทธิภาพ ได้รับผลตอบแทนคุ้มค่า และเป็นการรักษาศักยภาพการผลิต
ดินตำมควำมหมำยทำงปฐพีวิทยำสัมพันธ์ (Edaphology) หมายถึง เทหวัตถุที่เกิดขึ้นตาม ของที่ดินให้ใช้ประโยชน์ได้ยาวนาน การประเมินความเหมาะสมของดินสามารถท าได้หลายระบบ
ทั้งระบบการจ าแนกสมรรถนะที่ดิน (Land Capability Classification) ของกระทรวงเกษตร
ธรรมชาติรวมกันขึ้นเป็นชั้น (profile) จากส่วนผสมของแร่ธาตุต่างๆ ที่สลายตัวเป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อยกับ
อินทรียวัตถุที่เปื่อยผุพังอยู่รวมกันเป็นชั้นบางๆ ห่อหุ้มผิวโลก และเมื่อมีอากาศและน้ าเป็นปริมาณที่ สหรัฐอเมริกา (United States Department of Agriculture : USDA) หรือการจ าแนกความ

เหมาะสมแล้วจะช่วยค้ าจุน พร้อมทั้งช่วยในการยังชีพและการเจริญเติบโตของพืช เป็นการศึกษาถึง เหมาะสมของที่ดินส าหรับพืชเศรษฐกิจ (Land Suitability Classification for Economic Crops)

ความสัมพันธ์ระหว่างดินกับสิ่งมีชีวิต โดยเฉพาะพืช การใช้ที่ดินเพื่อการปลูกพืช รวมทั้งสมบัติของดิน (สถิระ และคณะ, 2558)
ที่มีผลต่อการให้ผลผลิตของพืช (สถิระ และคณะ, 2558) กำรจ ำแนกควำมเหมำะสมของที่ดินส ำหรับพืชเศรษฐกิจ เป็นการจัดหมวดหมู่ของที่ดินตาม
ภูมิสังคม หมายถึง สภาพทางกายภาพ ลักษณะของพื้นที่ วิถีชีวิต ค่านิยม ความหลากหลาย ความเหมาะสมของที่ดินเมื่อน าเอามาปลูกพืชเศรษฐกิจแต่ละชนิดหรือแต่ละกลุ่ม เป็นการน าเอา

ของวัฒนธรรม ประเพณี ที่อยู่รอบท้องถิ่นที่อยู่อาศัยนั้นๆ ซึ่งมีความแตกต่างกันไปในแต่ละแห่ง ลักษณะถาวรหรือเป็นลักษณะที่ยากต่อการเปลี่ยนแปลงมาพิจารณา เพื่อแบ่งแยกออกเป็นหมวดหมู่

ตามภูมิประเทศ โดยการพัฒนาหนึ่งๆ ในท้องที่นั้นๆ จะต้องค านึงถึงเสมอ (กรมพัฒนาสังคมและ ตามข้อจ ากัดที่มีผลต่อการเจริญเติบโต โดยจ าแนกตามความรุนแรงของข้อจ ากัดหรืออัตราเสี่ยงต่อ
สวัสดิการ, 2561) ความเสียหายถ้าน าเอามาใช้ในการปลูกพืชที่ระบุไว้ เป็นการจัดชั้นความเหมาะสมของที่ดินเฉพาะ

แผนที่ดิน (Soil Maps) เป็นแผนที่ที่แสดงถึงการแจกกระจาย (distribution) ทางภูมิศาสตร์ ในช่วงฤดูฝน แบ่งประเภทการจ าแนกความเหมาะสมของที่ดินออกเป็น 5 ชั้น คือ I-เหมาะสมดีมาก
ของดินชนิดต่างๆ ซึ่งมีสมบัติที่เกี่ยวข้องกัน มีความสัมพันธ์กัน และเป็นลักษณะตามธรรมชาติของดิน II-เหมาะสมอย่างดี III-เหมาะสมปานกลาง IV-ไม่ค่อยเหมาะสม และ V-ไม่เหมาะสม ส าหรับข้าว
ที่พบในการส ารวจ ในแผนที่ดินประกอบด้วยขอบเขตชนิดต่างๆ ของดินและลักษณะภูมิประเทศที่ (P-Paddy) พืชไร่ (N-Non-flooded annual crops) ไม้ผล (F-Fruit trees) และ 3 ชั้น คือ
เด่นๆ พร้อมทั้งค าอธิบายสัญลักษณ์ (legends) เพื่อให้ผู้ใช้สามารถเข้าใจความหมายของสิ่งที่ปรากฏ I-เหมาะสม II-ไม่ค่อยเหมาะสม และ III-ไม่เหมาะสม ส าหรับพืชเฉพาะอย่าง ได้แก่ ยางพารา
อยู่บนแผนที่ (สถิระ และคณะ, 2558) (R-Pararubber) มะพร้าว (C-Coconut) ทุ่งหญ้าเลี้ยงสัตว์ถาวร (L-Permanent pasture or

หน่วยแผนที่ดิน (Soil Mapping Units) เป็นองค์ประกอบหนึ่งของแผนที่ดิน หมายถึงชนิด Rangeland Livestock Farming) (กองส ารวจดิน, 2523; กองส ารวจและจ าแนกดิน, 2543; สถิระ
หรือกลุ่มของดินที่เขียนขอบเขตแสดงไว้ในแผนที่ดินนั้นๆ หน่วยแผนที่ดินจะมีชื่อซึ่งอาจจะเป็นชื่อ และคณะ, 2558)
ควำมอุดมสมบูรณ์ของดิน (Soil Fertility) หมายถึง ความสามารถของดินในการให้ธาตุ
ทางการจ าแนกชนิดของดินตามระบบใดระบบหนึ่งหรืออาจจะเป็นชื่อที่ใช้เฉพาะทางการส ารวจที่ อาหารที่จ าเป็นเพื่อการเจริญเติบโตของพืช กล่าวคือเมื่อธาตุอาหารในดินที่อยู่ในรูปที่พืชสามารถ

แสดงให้เห็นภาพพจน์ของสภาพธรรมชาติเชิงภูมิศาสตร์ของบริเวณนั้นๆ ที่มีความหมายเกี่ยวข้องกับ
ดินพอที่จะน ามาแปลความหมายเพื่อใช้ประโยชน์ได้ ในหน่วยแผนที่ดินหนึ่งๆ อาจจะประกอบด้วยชุด
ดินหนึ่งชนิดหรือมากกว่าซึ่งถ้ามีลักษณะเด่นของดินเพียงชนิดเดียวเรียกว่า หน่วยดินเดี่ยว (soil
consociation) หรือมีสมบัติดินที่เด่นหลายชนิดพอๆ กัน เรียกว่าหน่วยดินสัมพันธ์ (soil

association) หน่วยดินเชิงซ้อน (soil complex) หรือหน่วยดินศักย์เสมอ (undifferentiated
group) (ส่วนมาตรฐานการส ารวจจ าแนกดินและที่ดิน, 2547)
สมรรถนะของที่ดิน หมายถึง คุณลักษณะโดยธรรมชาติของที่ดินที่สามารถรองรับการใช้
ประโยชน์ประเภทหนึ่งในระดับความเข้มข้นหนึ่งได้ การประเมินตามสมรรถนะที่ดินจะเน้นที่

สถานภาพและศักยภาพของที่ดินโดยเฉพาะคุณภาพดินเพื่อก าหนดว่าที่ดินนั้นสามารถรองรับการใช้
ประโยชน์ประเภทใดได้บ้าง ที่ดินที่มีศักยภาพรองรับกิจกรรมการใช้ที่ดินได้หลายประเภทถือว่ามี
สมรรถนะสูง ในขณะที่ที่ดินที่รองรับได้เพียงประเภทเดียวหรือน้อยประเภท เนื่องจากมีข้อจ ากัดและ
เงื่อนไขอยู่มาก ถือว่ามีสมรรถนะต่ า ดังนั้น ปัจจัยส าคัญที่ค านึงถึงในการก าหนดสมรรถนะของที่ดิน

คือ คุณลักษณะของที่ดิน ความหลากหลายในศักยภาพการใช้ที่ดิน และเงื่อนไขของระบบนิเวศ (สถิระ
และคณะ, 2558)