Page 31 - สถานภาพการชะล้างพังทลายของดินในประเทศไทย Status of Soil Erosion in Thailand

ห้องสมุดกรมพัฒนาที่ดิน

21

การสูญเสียธาตุอาหารในดินเกิดจากปริมาณธาตุอาหารจากการเก็บเกี่ยวผลผลิตพืช ปริมาณ

ธาตุอาหารในดินที่สูญเสียจากการไหลบ่าของน้ า ปริมาณธาตุอาหารถูกพัดพาไปในสภาพสารละลายหรือ
แขวนลอย ซึ่งสามารถประเมินจากปริมาณที่สูญเสียในดินได้
การสูญเสียธาตุไนโตรเจน ปริมาณไนโตรเจนในดินถึงแม้จะมีไม่มากนัก แต่เมื่อเกิดการชะล้าง
พังทลายของดินธาตุไนโตรเจนจะติดมาด้วย เนื่องจากสารประกอบไนโตรเจนส่วนใหญ่จะละลายน้ าได้ดี ท าให้ดิน
บริเวณนั้นสูญเสียไนโตรเจนได้ง่าย เช่น แอมโมเนียม (NH 4) และไนเตรท (NO 3) นอกจากนี้ การสูญเสีย
ธาตุไนโตรเจนเกิดขึ้นได้ง่าย เนื่องจากเป็นธาตุอาหารพืชที่สามารถเปลี่ยนรูปได้ง่ายมาก
การสูญเสียธาตุฟอสฟอรัส ปริมาณฟอสฟอรัสในดินส่วนใหญ่อยู่บริเวณผิวดิน และมีมากกว่า 50

เปอร์เซ็นต์ ถูกยึดโดยอนุภาคดินเหนียว กรมพัฒนาที่ดิน (2558) รายงานสถานภาพปริมาณฟอสฟอรัสที่เป็น
ประโยชน์อยู่ในระดับต่ ากว่า 10 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม โดยเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ การชะล้างพังทลาย
ท าให้ฟอสฟอรัสสูญเสียไปกับตะกอนดินจากการไหลบ่าด้วย อย่างไรก็ตาม ปริมาณฟอสฟอรัสมากกว่า
60 เปอร์เซ็นต์ของดินที่ถูกพัดพาจะอยู่ในรูปอินทรียวัตถุ นอกจากนี้ เมื่อใส่ปุ๋ยฟอสฟอรัสในสภาพที่แห้งแล้ว
ฝนตกทันที จะมีผลท าให้ฟอสฟอรัสสูญเสียไป 22 เปอร์เซ็นต์ของปริมาณปุ๋ยที่ใส่ ปริมาณการสูญเสียฟอสฟอรัส
จะเกิดมากในช่วงฝนตกครั้งแรกๆ และลดลงในช่วงฝนตกครั้งต่อไป
การสูญเสียธาตุโพแทสเซียม แม้ว่าโพแทสเซียมจะสูญเสียในตะกอนดินที่ถูกพัดพาไปจากพื้นที่

เป็นจ านวนมาก แต่มีปริมาณเพียงเล็กน้อยเท่านั้นที่อยู่ในสภาพที่เป็นประโยชน์ต่อพืช ทั้งนี้ เนื่องจาก
ธาตุโพแทสเซียมทั้งหมดในดิน อยู่ในสภาพที่พืชไม่สามารถใช้ประโยชน์ได้ถึง 90-98 เปอร์เซ็นต์ นอกจากนี้
สถานภาพปริมาณโพแทสเซียมในดินของประเทศไทยที่มีอยู่ในระดับต่ า (<60 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม) โดยกระจาย
สูงสุดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เนื่องจากลักษณะดินส่วนใหญ่ในภาคนี้เป็นดินทรายมีวัตถุต้นก าเนิดที่ให้
โพแทสเซียมน้อย และมีปริมาณต่ าในภาคตะวันออกและภาคใต้ ซึ่งสาเหตุส่วนหนึ่งเกิดจากการชะล้างพังทลาย
ของดินที่เกิดจากอิทธิพลของปริมาณน้ าฝน
กรมพัฒนาที่ดิน (2556) การประเมินการสูญเสียธาตุอาหารในดินจากการศึกษาคุณภาพน้ า
ในพื้นที่ลุ่มน้ าทั่วประเทศ เพื่อวิเคราะห์หาปริมาณธาตุอาหารที่ถูกพัดพาจากพื้นที่ลุ่มน้ า โดยพิจารณาอัตรา
การสูญเสียดินในรูปของตะกอนดินและธาตุอาหารพืช และมูลค่าทางเศรษฐกิจในรูปของปุ๋ย พบว่า การสูญเสีย
ธาตุอาหารพืชจากตะกอนดินที่ถูกชะล้างไปทั่วประเทศ คิดเป็นปริมาณธาตุไนโตรเจนในรูปของปุ๋ยยูเรียประมาณ

294,128 ตันต่อปี ปริมาณฟอสฟอรัสในรูปของปุ๋ยทริปเปิลซุปเปอร์ฟอสเฟตประมาณ 275,040 ตันต่อปี และ
ปริมาณโพแทสเซียมในรูปของปุ๋ยโพแทสเซียมคลอไรด์ประมาณ 1,040,314 ตันต่อปี
การสูญเสียธาตุอาหารโดยการซึมซาบ (leaching) จากการวิเคราะห์น้ าที่ระบายออกจากไร่นา
พบว่า ธาตุอาหารที่ปนไปกับน้ าโดยเรียงล าดับตามความง่ายไปยาก ได้แก่ ไนโตรเจน โพแทสเซียม โซเดียม
แคลเซียม แมกนีเซียม แมงกานีส ก ามะถัน คลอรีน และฟอสฟอรัส ตามล าดับ โดยทั่วไปสารประกอบไนเตรท
จะถูกดูดซับโดยเม็ดดิน ในรูปสารประกอบที่ละลายน้ าได้ดี จึงมักถูกซึมซาบลงสู่ดินชั้นล่าง ส าหรับแอมโมเนียม
จะถูกดูดซับและยึดไว้โดยคอลลอยด์ดิน (soil colloidal) จึงไม่ค่อยถูกซึมซาบเหมือนสารประกอบพวกไนเตรท

ในพื้นที่ที่มีการปลูกพืชแบบต่อเนื่อง การซึมซาบของไนโตรเจนจะน้อยมาก ส าหรับปริมาณฟอสฟอรัสอาจถูก
ซึมซาบได้ง่ายและปริมาณมากในดินที่เป็นทรายจัด ถึงแม้ว่าสารประกอบฟอสเฟตจะเคลื่อนที่ได้น้อยในดินก็ตาม
ส าหรับโพแทสเซียมแม้จะถูกดูดซับไว้ แต่จะถูกซึมซาบไปได้เช่นกันเมื่อสารละลายอิ่มตัวด้วยโพแทสเซียม หรือ
เกลือในสารละลายนั้นมีความเข้มข้นมาก ทั้งนี้ ปริมาณธาตุอาหารในตะกอนดินโดยการถูกพัดพาไปกับการไหล
บ่าของน้ าและซึมซาบเป็นการสูญเสียที่มีปริมาณมากทั้งด้านคุณภาพของดินและมูลค่าของธาตุอาหาร
ในรูปของปุ๋ยเคมี